پوریا اورعی / دانش آموخته دکتری کسب و کار / مدیر عامل هلدینگ اتحاد
اقتصاد دریایی به مجموعه فعالیت‌ها و فرآیندهایی اطلاق می‌شود که با استفاده از منابع دریایی و ظرفیت‌های حمل‌ونقل دریایی به فعالیت‌های تجاری، اقتصادی، صنعتی و اجتماعی کمک می‌کند. کشتیرانی تجاری یکی از ارکان حیاتی این بخش از اقتصاد است که در توسعه تجارت جهانی و تحرک کالاها و خدمات در سطح بین‌المللی نقش کلیدی ایفا می‌کند. کشتیرانی تجاری علاوه بر تأثیر مستقیم بر اقتصاد کشورها، ارتباط نزدیکی با سایر صنایع مانند صنایع حمل‌ونقل، بندری، فرآوری و تولید کالا دارد.
همچنین کشتیرانی تجاری به‌عنوان یک بخش حیاتی در صنعت حمل‌ونقل، نقش اساسی در مبادلات بین‌المللی کالاها ایفا می‌کند. بر اساس آمارهای جهانی، بیش از ۸۰ درصد از تجارت جهانی کالاها از طریق حمل‌ونقل دریایی صورت می‌گیرد. این صنعت به‌ویژه در کشورهایی که دارای بنادر استراتژیک هستند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و می‌تواند منبع درآمد و اشتغال‌زایی بسیاری برای اقتصاد ملی باشد. به‌طور خاص، کشتیرانی تجاری تأثیر بسزایی در کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل، تسهیل تجارت بین‌المللی و افزایش رقابت‌پذیری بازارهای جهانی دارد.
یکی از ویژگی‌های برجسته صنعت کشتیرانی، امکان حمل کالاهای حجیم و بزرگ است. کشتی‌های کانتینری و فله‌ای قادر به حمل کالاهای مختلف از مواد اولیه مانند نفت خام و زغال‌سنگ گرفته تا کالاهای مصرفی هستند که نمی‌توان آن‌ها را به‌راحتی با سایر وسایل حمل‌ونقل جابه‌جا کرد.
چالش‌ها و موانع صنعت کشتیرانی تجاری
صنعت کشتیرانی تجاری باوجود مزایای فراوان، با چالش‌های بسیاری روبه‌رو است. برخی از این چالش‌ها عبارتند از:
نوسانات اقتصادی جهانی: بحران‌های اقتصادی جهانی، کاهش تقاضا و نوسانات قیمت‌ها می‌توانند تأثیر منفی بر تقاضای حمل‌ونقل دریایی داشته باشند. به‌ویژه در دوران بحران‌های مالی، کاهش تجارت جهانی باعث کاهش تعداد کشتی‌های موردنیاز و متعاقباً کاهش درآمد شرکت‌های کشتیرانی می‌شود.
مسائل زیست‌محیطی: یکی دیگر از چالش‌های مهم کشتیرانی تجاری، مشکلات زیست‌محیطی ناشی از آلودگی‌هایی است که کشتی‌ها، به‌ویژه در زمینه انتشار گازهای گلخانه‌ای و سوخت‌های آلاینده، ایجاد می‌کنند. بسیاری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی، از جمله سازمان دریانوردی بین‌المللی (IMO)، در تلاشند تا استانداردهای سخت‌گیرانه‌تری برای کاهش آلودگی دریایی و بهبود مصرف سوخت در کشتی‌ها وضع کنند.
امنیت و تهدیدات سایبری: امنیت دریایی یکی از چالش‌های همیشگی صنعت کشتیرانی است. علاوه بر تهدیدات نظامی و دزدی دریایی، تهدیدات سایبری نیز به یکی از مشکلات جدید تبدیل شده است. حملات سایبری به سیستم‌های کنترل کشتی‌ها می‌تواند پیامدهای ناگواری به دنبال داشته باشد.
رقابت فزاینده: صنعت کشتیرانی تجاری یکی از صنایع رقابتی است که با حضور شرکت‌های بزرگ جهانی مانند مرسک (Maersk)، MSC و CMA CGM رقابت سنگینی دارد. این رقابت فشرده می‌تواند موجب کاهش حاشیه سود شرکت‌های کوچک و متوسط کشتیرانی شود.
فرصت‌ها در صنعت کشتیرانی تجاری
با وجود چالش‌های موجود، صنعت کشتیرانی تجاری فرصت‌های قابل‌توجهی برای رشد و توسعه دارد که به شرح زیر هستند:
گسترش تجارت جهانی: با توجه به رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه و افزایش تقاضا برای کالاهای مصرفی، تقاضای حمل‌ونقل دریایی نیز در حال افزایش است. این امر فرصت‌هایی برای شرکت‌های کشتیرانی فراهم می‌کند تا با افزایش ظرفیت ناوگان خود و ارائه خدمات جدید، به تقاضای بازار پاسخ دهند.
توسعه بنادر و زیرساخت‌های دریایی: بسیاری از کشورها، به‌ویژه در آسیا و غرب آسیا، در حال سرمایه‌گذاری در توسعه بنادر و زیرساخت‌های دریایی خود هستند. این سرمایه‌گذاری‌ها می‌تواند به بهبود فرآیندهای حمل‌ونقل و تسهیل تجارت جهانی کمک کند. به‌عنوان مثال، بندر جبل‌علی در امارات متحده عربی یکی از مهم‌ترین بنادر ترانزیتی منطقه است که حجم بالایی از کالاهای تجاری را جابه‌جا می‌کند.
نوآوری‌های تکنولوژیکی: پیشرفت‌های تکنولوژیکی در زمینه کشتی‌سازی، ناوبری و ارتباطات می‌تواند باعث کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و افزایش ایمنی شود. به‌طور خاص، استفاده از سیستم‌های خودران برای کشتی‌ها و فناوری‌های نوین در بهینه‌سازی مصرف سوخت، می‌تواند تحولی در این صنعت ایجاد کند.
مشارکت‌های بین‌المللی: همکاری‌های بین‌المللی میان کشورهای مختلف می‌تواند به کاهش هزینه‌های تجاری و افزایش حجم حمل‌ونقل دریایی منجر شود. توافقات تجاری، مانند توافقات آزاد تجاری بین کشورهای مختلف و استفاده از کریدورهای حمل‌ونقل جدید، از جمله فرصت‌های بالقوه برای توسعه صنعت کشتیرانی است.
نقش کشتیرانی تجاری در اقتصاد ایران
در ایران، صنعت کشتیرانی تجاری، به‌ویژه در زمینه حمل‌ونقل نفت و محصولات نفتی، اهمیت زیادی دارد. ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، از بنادر استراتژیک همچون بندر عباس و بندر چابهار برخوردار است که می‌تواند نقش مهمی در حمل‌ونقل دریایی و ترانزیت کالا ایفا کند. با توجه به موقعیت این بنادر در مسیرهای تجاری بین‌المللی، ایران می‌تواند از فرصت‌های موجود در تجارت دریایی بهره‌برداری کند.
بااین‌حال، کشتیرانی تجاری در ایران نیز با چالش‌هایی نظیر تحریم‌ها، محدودیت‌های تکنولوژیکی و کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها روبه‌رو است. امروز، کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران تنها امکان پهلودهی کشتی‌هایش را در دو بندر چین دارد: